Psychoanaliza i zaangażowanie społeczne

Psychoanaliza jest metodą leczenia zaburzeń życia psychicznego. Psychoanaliza jest również teorią antropologiczną odnoszącą się do różnych przejawów życia i aktywności człowieka. Często podkreśla się, że jej twórca - Freud, nie stworzył teorii politycznej, czyli, że ciężko mówić o polityczności psychoanalizy. Stworzył natomiast podwaliny pod analizę zjawisk społecznych. Wielu współczesnych mu i późniejszych analityków angażowało się politycznie i to zaangażowanie było z reguły po lewej stronie sceny politycznej. Można tu wymienić choćby Wilhelma Reicha czy Ericha Fromma. Również inni analitycy, jak Helena Deutsch czy Herman Nunberg, byli w młodości zaangażowani w działalność socjalistyczną. Czemu psychoanaliza wybiera lewicowość? Zapewne ze względu na swoją wrażliwość na cierpienie, ale również swój krytyczny potencjał. Analitycy często widzą głębiej pewne mechanizmy, czego przykładem jest choćby koncepcja ucieczki od wolności Ericha Fromma. Warto o tym pamiętać, szczególnie teraz, kiedy wzrastają na scenie społeczno - politycznej nastroje ksenofobiczne, autorytarne i nacjonalistyczne.

Erich Fromm, fot. pobrana za strony: Wiki

Psycholog Kraków

Kulturowe przesłanie psychoanalizy

Wiele już napisano na temat konsekwencji nauki Zygmunta Freuda dla kultury. Tutaj ograniczę się zatem tylko do przypomnienia, że niosła ona niezwykły emancypacyjny przekaz. Wizja "nowego człowieka", samoświadomego, wyzwolonego z oków nadmiernie restrykcyjnej moralności, pobudzała i inspirowała psychologów, pedagogów, literatów, filozofów. 

Przez lata psychoanaliza się nieco znudziła, uległa wulgaryzacji i zapomnieniu. Paweł Dybel w swojej najnowszej książce o początkach psychoanalizy w Polsce przypomina o tym emancypacyjnym potencjale nauki Freuda. Być może ta siła drzemie w niej nadal. Psychoanaliza uczy bowiem zadawać niewygodne pytania i nie przyjmować rzeczy takimi, jak się jawią, ale pytać o ich drugą stronę i ukryty sens.

Ludwig Jekels - jeden z pierwszych polskich analityków

Psycholog Kraków

Proposito

Psychoanaliza w Polsce - spotkanie

Serdecznie zapraszam na spotkanie z autorem książki Psychoanaliza - ziemia obiecana? Dzieje psychoanalizy w Polsce 1900 - 1989 Pawłem Dyblem, które odbędzie się w Krakowie 20 kwietnia 2016r.

Psycholog Kraków

24 godziny przez siedem dni

Jonathan Crary napisał książkę 24/7. Późny kapitalizm i koniec snu (Kraków, 2015) gdzie stawia tezę mówiącą o tym, że sen, spanie jest ostatnim bastionem wolności człowieka w kapitalistycznej rzeczywistości rządzonej logiką pomnażania konsumpcji i zysku. To o tyle ciekawa uwaga, że pozwala spojrzeć z dystansem na pewien trend kulturowy dominujący w tzw. Świecie Zachodnim. Trend ten podkreśla, że czego nie da się przekuć na produktywność, albo na pieniądze, nie ma znaczenia. Sen wydaje się, przeszkadzać w zwiększeniu produktywności i konsumpcji. Śpiąc, człowiek zasadniczo nie konsumuje, to chyba, że musi spać na lekach nasennych. Problem ze snem, to powszechny problem. Pewnie można związać go z problemem nadmiernego tempa życia. 

Psychoanaliza uczy, że spanie, przeżywanie, fantazjowanie, odczuwanie są normalnymi i potrzebnymi człowiekowi stanami. Ludzie bywają smutni, przeżywają żałobę, lęki, niepewność, zazdrość, bywają homoseksualni, bywają agresywni i pełni złości. Każde z tych uczuć i stanów ma swoją psychopatologię, ale same w sobie są one przynależne ludzkiej powszechności. Świat konsumpcji, farmakolizacji życia, próbuje przekonać, że bycie smutnym jest patologią; że doświadczanie lęku jest patologią, że spanie jest marnotrawieniem czasu. Dlatego właśnie nauka Freuda w obecnych czasach ma tak duże znaczenie.

Fabryka, obrazek pobrany z Wiki

Psycholog Kraków

O psychoanalizie w Polsce

Paweł Dybel jest niewątpliwie najbardziej twórczym przedstawicielem świata akademickiego i polskiej humanistyki w ogóle, jeśli idzie o propagowanie wiedzy na temat psychoanalizy. Książki Dybla dotyczą różnych kontekstów, w jakich pojawia się psychoanaliza. Tym, co je na pewno spaja, to wspólny filozoficzno - antropologiczny mianownik. Paweł Dybel był jednym z pierwszych w Polsce autorów, który pisał o Lacanie, Žižku, a przede wszystkim - polskiej tradycji psychoanalitycznej. Tego właśnie dotyczyła jego dawna książka Urwane ścieżki. Przybyszewski. Freud. Lacan.

Obecnie dostajemy kolejną, świetnie napisaną i niezwykle interesującą książkę o psychoanalizie Pawła Dybla. Chodzi tu o pozycję Psychoanaliza - ziemia obiecana? Dzieje psychoanalizy w Polsce 1900 - 1989. Autor barwnie pokazuje, jak rodziła się psychoanaliza w ogóle i w szczególności w Polsce. Analizuje różne uwarunkowania kulturowe, społeczne i historyczne ważne dla jej powstania. Przedstawia takich analityków o Polskich korzeniach (zapomnianych nieco), jak Ludwig Jekels, Gustaw Bychowski czy Herman Nunberg. Książka ta szczegółowo śledzi tragiczne dzieje psychoanalizy w Polsce, której los naznaczony jest nagłym zerwaniem w okresie II wojny światowej. Urwane ścieżki nie zawsze jednak okazywały się tak do końca zerwane...

Herman Nunberg, fot. pobrane ze strony psyalpha

Psycholog Kraków

Tysiąc Plateau

Psychoanaliza była krytykowana na różne sposoby przez filozofów i naukowców. Czasami jednak stanowiła jednocześnie obiekt fascynacji, jak i negacji. Było tak w przypadku pary autorów filozofa Gillesa Deleze'a i analityka - lacanisty Felixa Guattari. Napisali oni dwie książki, które połączył wspólny tytuł: Kapitalizm i schizofrenia. Pierwsza z nich to Anty-Edyp, druga to Tysiąc Plateau. Jak zauważa Leen De Bolle we wstępie do tomu Deleuze and Psychoanalysis, wspomniani autorzy chcieli przede wszystkim zerwać z ograniczeniami nakładanymi wg nich przez psychoanalizę na pragnienia, świat fantazji i kreatywność nieświadomego. To czy zgodzić się z buntowniczymi autorami, to oddzielna dyskusja. Być może walczyli z tworami własnych wyobraźni na temat psychoanalizy; choć na pewno za mocno dogmatyczną - paradoksalnie - trzeba uznać analizę lacanowską i kleinowską, która była w dużym stopniu ich punktem odniesienia.

Najważniejsze jednak - z punktu widzenia psychoanalizy i humanistyki w Polsce w ogóle - jest to, że jeden z tomów dzieła francuskich autorów właśnie ukazał się w polskim tłumaczeniu. Dostajemy więc do rąk Tysiąc Plateau wydane przez Fundację Bęc Zmiana. To kolejny ważny krok w nadrabianiu kulturowych braków, które wciąż obecne są w polskiej humanistyce.

Deleuze i Guattari; fot.pobrane ze strony: Logoterapia

Psycholog Kraków

O użyciu i nadużyciu teorii

Teoria psychoanalityczna od samego początku, od czasu twórczości samego Freuda, aplikowana była do wyjaśniania i rozumienia zjawisk kultury i fenomenów społecznych. Dla wielu przedstawicieli nauk szczegółowych ta praktyka była formą nadużycia teoretycznego, formą redukcji i szkodliwego redukcjonizmu. Tak na przykład o psychoanalizie wypowiadał się Eleazar Mieletinski w Poetyce mitu. Wielu etnologów i antropologów odrzuciło psychoanalizę i jej pochodną: etnopsychoanalizę, jako wulgaryzującą ich przedmiot badań. Jednak przykład Clauda Levi-Straussa pokazuje, że psychoanaliza mogła dostarczyć twórczego impulsu dla wybitnego dzieła.

Współcześnie niewątpliwie to psychoanaliza lacanowska święci tryumfy pośród akademików, kulturoznawców, filozofów itp. Niestety dość rzadko badacze nauk społecznych podkreślają, że używają właśnie psychoanalizy lacanowskiej, a nie psychoanalizy w ogóle.

W Polsce ten trend intelektualny również coraz wyraźniej się rozwija. Przykładem tego są choćby dwie książki traktujące o historii społecznej Polski: Fantomowe ciało króla Jana Sowy i Prześniona rewolucja Andrzeja Ledera. Obie książki poruszają bardzo ważne tematy związane z "polskością", historią Polski i jej reinterpretacją. Obaj ci autorzy angażują również pojęcia wzięte z psychoanalizy lacanowskiej do opisu i tłumaczenia zjawisk, którymi się zajmują. Obie te książki robią jednak wrażenie, że mogłyby opowiedzieć to samo, nie wspominając słowem o psychoanalizie, ani o Lacanie. Może to zbyt surowa i niesprawiedliwa ocena, ale pomimo to, wydaje się, że większość treści tych pozycji można by przepisać poza obszarem dyskursu psychoanalitycznego, co nie ujmuje zupełnie znaczeniu obu tych książek. 

Claude Levi-Strauss

Psycholog Kraków